Na een carrière van bijna zestig jaar, stopt gerenommeerd pianist Louis van Dijk (76) ermee. In 2017 werd bij hem de diagnose Alzheimer gesteld. Deze maand speelt hij daarom zijn laatste concert. Ondanks zijn ziekte, blijft de muzikaliteit; zijn pianospel is nog steeds van de hoogste plank. Onderzoeker Pieter Jelle Visser van het VUmc Alzheimercentrum vertelt hoe dit kan.

Door: Sofie van der Wal

Op 11 september speelt van Dijk een ‘concert om nooit te vergeten‘ in het Concertgebouw in Amsterdam. Het doel van zijn laatste avondvullende programma is om fondsen te werven voor onderzoek naar Alzheimer en is georganiseerd door het VUmc Alzheimercentrum, samen met het Koninklijk Concertgebouworkest en het Rijksmuseum. Visser is één van de initiatiefnemers. “Muziek heeft een bijzondere relatie met de ziekte van Alzheimer, het is één van de weinige dingen die nog een positief effect hebben op patiënten met gevorderde dementie.”

Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie. Nederland telt op dit moment ruim 270.000 mensen die ermee zijn gediagnosticeerd. Alzheimer is een progressieve ziekte, wat betekent dat de ziekte steeds verder toeneemt en daarbij de hersencellen steeds meer beschadigt. Toch kunnen musici zoals Van Dijk nog lang actief blijven. “Uit onderzoek blijkt dat het hersengebied waarin muziek wordt opgeslagen vaak lang gespaard blijft”, vertelt Visser. “Het lijkt een soort beschermd gebied in de hersenen te zijn.”

Muziek als lichtpuntje

Niet alleen het vermogen om muziek te maken, maar ook het herinneren van muziek blijft. Muziektherapie is daarom een veelgebruikte manier om de kwaliteit van leven van Alzheimerpatiënten iets te verbeteren. “Mensen leven ervan op, gaan meezingen. Zelfs patiënten met de meest vergevorderde vorm van dementie”, zegt Visser. Vooral het herkennen van muziek lijkt effect te hebben. Verloren herinneringen en emoties kunnen even terugkomen als patiënten bijvoorbeeld muziek uit hun jeugd horen.

Hoe muziek de patiënten precies beïnvloedt, is moeilijk te zeggen. “Er moet meer onderzoek naar gedaan worden. We zien dat muziektherapie effect heeft, maar wat het precies doet is nog onduidelijk.” Ondanks het gebrek aan kennis, zou muziektherapie volgens Visser wel degelijk gebruikt kunnen worden. “Het geeft patiënten een moment van geluk, ook al is het effect vaak van korte termijn.”

Train je brein

Muziek heeft een positief effect bij mensen met dementie, maar mogelijk kan het ook helpen het begin ervan uit te stellen. “Er is een onderzoek waaruit blijkt dat musici minder kans hebben op dementie”, aldus Visser. Dit komt mogelijk doordat het spelen van muziek het brein actief houdt. “Net zoals je spieren kan trainen om fit te blijven, kun je ook je hersenen trainen. Muziek maken is zo’n soort training voor de hersenen.” Helaas is muziek maken geen wondermiddel. “Alzheimer is absoluut niet te stoppen, je kunt het misschien alleen iets uitstellen.”

Het ‘Concert om nooit te vergeten’ is inmiddels uitverkocht, maar het is niet de eerste of de laatste editie. “We blijven dit elke twee jaar organiseren tot er een geneesmiddel is voor de ziekte van Alzheimer”.

Wie Van Dijk nog een laatste keer live wil zien optreden, kan terecht bij het Loosdrecht Jazzfestival op 14 september. In 1961 begon hier zijn carrière met het winnen van het Loosdrecht Jazzconcours. Een mooie, uitgelezen plek voor een laatste voorstelling.