Supermassive Black Hole, Space Oddity of Dark Side of the Moon: het heelal fascineert ons al zolang de mens op aarde rondloopt. Dit gold voor Bowie, Muse en Pink Floyd, maar voor verschillende componisten van klassieke muziek nog meer. Sommigen brachten de sterrenhemel dichterbij, terwijl anderen met hun soundtracks van sci-fi blockbusters een beetje space in Hollywood opeisten. NASA schoot zelfs wat klassiekers de ruimte in. Maestro neemt je in raketvaart mee op een muzikaal tripje door ruimte. Naar de sterren en daar voorbij!

Inspiratie van boven

De afgelopen eeuwen keken verschillende componisten de lucht in voor inspiratie. De zon, de maan en de sterren waren lange tijd iets ontastbaars en bijna magisch, waarvan de magie werd omgezet in bladmuziek. Zo werd een van de allereerste opera’s over het thema ‘space’ al in 1750 geschreven door Haydn. Zijn Il Mondo della Luna gaat over een astronoom die bij vergissing denkt op de maan te zijn beland. Columbus much?

Van een astronoom die denkt op de maan te zijn, gaan we naar een componist die gelooft van de maan te komen. Ja echt. We hebben het over één van de invloedrijkste moderne componisten, Karlheinz Stockhausen. Hij had één taak, vond ‘ie zelf: de mensen op aarde in aanraking brengen met kosmische muziek. Nou, dat is gelukt: zijn compositie Sirius uit de jaren zeventig is opgedragen aan de Amerikaanse ruimtemissie.

Uiteraard kan Gustov Holst in deze categorie niet ontbreken. Zijn Planets is inmiddels honderd jaar oud en bestaat uit zeven suites voor de toen bekende planeten uit ons zonnestelsel. Het behoort daarmee nog steeds tot een van de meest uitgevoerde Engelse muziekstukken. De Romeinse goden staan centraal als muzen voor zijn muziek.

Ten slotte komen we uit bij Henry Brant. Deze moderne Amerikaanse componist raakte gefascineerd door de ruimte en bracht onder andere met zijn Orbits en Galaxy I en II een ode aan de sterrenhemel. Eerlijk toegegeven: doordat het geschreven is voor 80 trombones, een sopraan en orgel klinkt het stuk inderdaad best wel spacey. Het zorgt voor een echte Interstellar-vibe en geeft je tegelijkertijd lichtelijk het gevoel dat je als een losgeslagen projectiel machteloos door de ruimte zweeft. Heftig.

NASA: praten met aliens via klassieke muziek

Als aliens zouden bestaan, hoe zouden we dan met ze praten? Deze vraag zorgde in 1977 voor hersenkrakers bij NASA. Het Amerikaanse ruimteagentschap stond op het punt om de Voyagers I en II diep het heelal in te lanceren. De missie van deze onbemande ruimtesondes was om Saturnus en Jupiter van ‘dichtbij’ te bestuderen. Hier eindigde het avontuur niet: de Voyagers vlogen door om de ‘randen’ van ons zonnestelsel te verkennen. Inmiddels is dat gelukt: in 2012 verlieten ze ons zonnestelsel en op dit moment zijn ze zelfs 21 miljard kilometer van de aarde verwijderd.

Terug naar de vraag. Welke universele taal hadden de Amerikaanse wetenschappers beter kunnen kiezen dan klassieke muziek? De Voyagers werden gevuld met Golden Records: een grammofoonopname die de mensheid aan buitenaards leven wilde meegeven. Daarop bevonden zich 90 minuten aan muziek uit verschillende culturen. Waaronder ook drie van Bach (onder meer Brandenburgs Concert No. 2 in F), Le sacre du printemps van Stravinsky, twee stukken van Beethoven (Vijfde Symfonie en Strijkkwartet 13) en die Zauberflöte van Mozart.

De laatste is extra bijzonder omdat de stem van Edda Moser misschien wel de eerste menselijk stem is die ooit door buitenaards leven gehoord werd.

Praatten de aliens dan ook ooit nog terug? Misschien wel. Begin deze eeuw verzamelde componist Terry Riley materiaal dat ruimtesondes van NASA verzameld hadden tijdens hun ruimtereizen. Hoewel je geen geluid kunt horen in de ruimte, kun je wel radiogolven opnemen. In zijn lab zette Riley deze golven vervolgens om in het volgende stuk:

Misschien ontdekken we er ooit nog een buitenaardse boodschap in en kunnen we ooit echt met buitenaards leven communiceren. De eerste vraag die we dan moeten stellen, lijkt ons duidelijk: ís het E.T. gelukt om naar huis te bellen?

Klassiek claimt stukje space in Hollywood

Een ode aan het heelal zou niet compleet zijn zonder de nodige dosis sciencefiction uit Hollywood. Met name de soundtracks van Star Wars en E.T. the Extra-terrestrial (beiden John Williams), Interstellar (Hans Zimmer) of de Battlestar Galactica Series (Bear McCreary) laten je gedachten moeiteloos opstijgen.

De soundtrack van de populaire docuserie Cosmos. A Spacetime Oddyssey raakt ook de juiste snaar. In de serie vertelt wereldberoemde wetenschapper Neil deGrasse Tyson over de totstandkoming van het heelal en de rol van mens, maatschappij en wetenschap bij het ontdekken van onze plek in het grotere geheel. Zo meeslepend als Neil vertelt, zo verhalend is de klassieke muziek die Alan Silvestri (bekend van Forrest Gump) erbij schreef. Luister zelf maar:

Buitenaards, zo noemen we ze soms, de klassieke componisten. Ze ontroeren, bezorgen ons een glimlach, of helen een gebroken hart. Een aantal van hen heeft geprobeerd een stukje van de buitenaardse mystiek naar hier te brengen met hun fascinatie voor de planeten en sterren. Het sluit aan bij de eindeloze vragen die we als mens hebben over de ‘duistere’ hemel om ons heen. Zo vertolken de componisten onze nieuwsgierigheid voor het grote onbekende buiten onze waarneming en geven ze ons muziek die misschien nog wel meer tot de verbeelding spreekt.