Vliegende auto’s, drones als pakketbezorgers en al ons betaalverkeer via de blockchain: wie aan technologische vooruitgang en de futuristische toekomst denkt, komt gauw tot dit soort voorbeelden. Hoewel de ene verwachting realistischer is dan de ander, gaan de ontwikkelingen razendsnel. Hoe zit dat eigenlijk met (klassieke) muziek? Hebben we straks orkesten bestaande uit machines met robots als dirigent? Zijn mensen ook vervangbaar als het aankomt op creativiteit? We duiken in de enen en nullen van kunstmatige intelligentie om antwoorden te vinden op deze vragen.

Computer de componist

Bach of Bot, hoor jij het verschil? Een vraag die minder simpel te beantwoorden is dan je in eerste instantie denkt. Toch proberen onderzoekers aan de Cambridge Universiteit het tegendeel te bewijzen. Zij creëerden de zogenaamde BachBot: een computer die muziekstukken (koralen) componeert die nauwelijks te onderscheiden zijn van de originele composities van Bach. Een soort muzikale Turingtest dus. De Britse computerpionier Turing ontwikkelde in 1936 namelijk al een imitatietest, waarbij testpersonen moesten achterhalen met wie ze aan het communiceren waren: een mens of een computer.

In de BachBot Challenge kan iedereen een soortgelijke test doen. Je krijgt telkens twee korte samples te horen, een van Bach en een gegenereerd door een computer. Aan jou de taak het origineel aan te wijzen. Lastiger dan het lijkt toch? De BachBot heeft zelfs een eigen SoundCloud!

Technologisch wonderkind?

Toch gaat het de onderzoekers om meer dan alleen het ‘verslaan’ van een eeuwenoude Duitse componist. Door middel van kunstmatige intelligentie willen zij meer inzicht krijgen in de wetenschap die ten grondslag ligt aan muziek en creativiteit. De Amerikaanse wetenschappers van de Universiteit van Washington ontwikkelden met een vergelijkbaar doel MusicNet: een database van maar liefst 330 klassieke stukken. Deze dataset – waarin het gebruik van noten, instrumenten, timing en de structuur van composities is verzameld – leert computers muzikale patronen beter te begrijpen. De onderzoekers willen daarmee vooral achterhalen wat een goede compositie zo sterk maakt. Of met andere woorden, de essentie ontdekken waarom Bach als Bach klinkt.

Dit biedt vervolgens verschillende mogelijkheden, zoals het schrijven van nieuwe composities – gebaseerd op learnings van werk van de grootste componisten. Bovendien kan de AI je luistersuggesties doen op basis van de noten, melodieën en structuur van stukken die je eerder geluisterd hebt.

Mens blijft nodig – voorlopig

De ontwikkelingen in kunstmatige intelligentie hebben ook op ons impact. Hebben we de mens in de toekomst bijvoorbeeld helemaal niet meer nodig om (klassieke) muziek te maken? Je zou bijna denken van wel. Neem het voorbeeld van Aiva. Deze AI componist maakt nu al muziekstukken voor film directors, advertentiebureaus en gamestudio’s. Aiva Technologies – dat staat voor Artificial Intelligence Virtual Artist – is een startup die zich volledig richt op het onderwijzen van kunstmatige intelligentie om klassieke muziek te componeren. Door een gigantische database aan klassieke stukken te analyseren, leert ze componeren. Grote meesters als Bach, Beethoven en Mozart worden als voorbeeld gebruikt om daarna zelf aan de slag te gaan. Hierdoor heeft ze inmiddels niet alleen een eigen SoundCloud, maar staat de computer ook in Frankrijk en Luxemburg geregistreerd als officieel componist. Als allereerste AI ter wereld uiteraard. De wetenschappers uit Washington leggen uit dat de grootste uitdaging is om stijlen van andere componisten te laten herkennen én zelf te creëren door computers. Het analyseren van regels en wetmatigheden in een muziekstuk is heel wat anders dan het herkennen en produceren van emotie in muziek.

Is muziek emotie?

Het maken van muziek op basis van analyses – zoals robotcomponisten nu doen – is totaal anders dan muzikale creativiteit. Dit brengt ons bij een veel dieper liggende vraag: Is muziek een verzameling van noten, ritme en tonen, die volgens bijna wiskundige regels tot een muziekstuk worden gesmeden? Of draait muziek om het emotioneel bewustzijn en gevoel van de componist, die beiden meestal niet verlopen volgens de wetten van robotologica? Mocht het laatste waar zijn, dan zullen we de mens nodig blijven hebben. Zolang robots hier niet toe in staat zijn, hoeft de mens niet te vrezen voor haar monopolie op creativiteit.

De onderzoekers van Aiva en MusicNet spreken in ieder geval liever van een samenwerking tussen mens en robot. Kunstmatige intelligentie zou de mens niet moeten vervangen in hun ogen. Een computer die beter begrijpt waarom en hoe wij mensen muziek maken, klinkt wél als muziek in de oren.

Niet zo’n fan van computermuziek? Houd het bij de Bachs Beste playlist! 😉