Hot town, summer in the city! Ieder artiest snakt wel naar een eigen zomerhit. Bijna driehonderd jaar geleden schreef een componist met de bijnaam ‘de rode priester’ al een ode aan de zomer. In 1723 gingen Antonio Vivaldi’s Vier Seizoenen viral met de Zomer als tweede vioolconcerto. Tijd voor een opfrisbeurt. Wat maakt dit stuk zo uniek?
Het is 1718. Vivaldi’s naam en composities zingen rond in heel Italië. Hij krijgt een prestigieuze plek aangeboden aan het hof van Prins Philip of Hesse-Darmstadt in Mantua in het noorden van Italië. Geïnspireerd door het platteland en de mooie natuur van Lombardije begint hij vanaf 1721 te schrijven aan zijn Vier Seizoenen. Het worden vier vioolconcerto’s die allemaal één van de jaargetijden uitbeelden: lente, zomer, herfst en winter.
Zonnige sonnet
Vivaldi componeerde zijn concerten volgens het schema van het Italiaanse concert. Zo bestaat elk seizoen uit 3 delen: snel-traag-snel. Hier voegde de componist (waarschijnlijk zelf) ook vier sonnetten aan toe, voor ieder seizoen één. Deze sonnetten volgen het tempo van de muziek. Zo ook de Zomer.
Loom. Als de opening van de Zomer van Vivaldi in één woord gevangen kon worden, dan kozen we voor loom. Je voelt het bijna, de gloeiende zon op het heetste moment van de dag. Elke verbrande calorie is er één te veel. Vivaldi zelf omschreef het als ‘traagheid in de hitte’.
“Onder de drukkende hitte van de felle zon
verwelken mens en kudde,
de pijnboom verzengt.
Een vioolsolo tjirpt vrolijk boven de begeleiding uit:
We horen de koekkoek,
zachte liedjes van de tortel en distelvink.
Een lieflijk briesje beroert de lucht…”
Als het stuk vordert, versnellen ook de violen onheilspellend. Want zoals zo vaak na een broeierige zomerdag zetten er dreigende luchten op.
“Maar plotseling steekt de noordenwind op.
De kudde siddert
voor de storm en zijn lot.”
Na het snelle eerste deel volgt een langzaam, korter stuk. Het is de stilte voor de storm… We horen de herder terug in de vioolsolo, die graag zijn rust wil. De rest van de instrumenten vertolkt het gezoem van insecten. De dreigende donder onderbreekt het samenspel tussen herder en horzels.
De vrees voor bliksem en donder
berooft de herder van zijn rust,
vliegen en horzels zwermen woedend rond.
Het vioolspel dooft langzaam uit. Bijna in slaap gesust veer je op uit je stoel. Een zomeravondstorm slaat neer. Het snelle en agressieve spel vertolkt de verwoestende impact. Eenmaal voorbij geraasd, keert de rust gelukkig weer terug.
Ach, zijn angst blijkt gegrond…
De hemel dondert en bliksemt, hagel
verwoest de korenaren en het andere graan.”
Zomerplaatje
Vivaldi’s werk kun je een echte achttiende-eeuwse zomerhit noemen. Vanaf de eerste uitvoering was het stuk enorm gewild. Waarom? De populariteit dankt het aan de revolutionaire manier waarop Vivaldi werkte. Als een van de eerste componisten van zijn tijd schreef hij een programmatische compositie, muziek die gevisualiseerd is met een verhaal. Als luisteraar nemen de violen je mee naar de lome, warme avonden in de zomer. Deze beeldende vorm van muziek maakt de muziek gemakkelijk om naar luisteren. De structuren zijn melodieus en waren veel eenvoudiger dan bijvoorbeeld het werk van tijdgenoot Bach. Bach schreef polyfoon en vervlocht een melodie door verschillende stemmen heen. Dat maakt het een grotere uitdaging voor de luisteraar. De melodieën van Vivaldi blijven juist goed hangen. Het achttiende-eeuwse Franse publiek was dan ook razend enthousiast en het stuk behoorde tot een van de meest gewaardeerde concerten in de Parijse muziekwereld. Zelfs koning Louis XV was fan en liet de seizoenen graag spelen op zijn hof.
Naast de eerder genoemde sonnetten, voegde Vivaldi ook instructies aan zijn partituren toe, zoals het nabootsen van ‘loomheid’ en ‘onweer’. Nog voordat de muzikanten zijn begonnen met spelen, hebben de woorden van Vivaldi al een beeld gecreëerd om de muziek te begeleiden. De uitgebreide aantekeningen van Vivaldi waren overigens behoorlijk zeldzaam in de barokperiode.
Viva Vivaldi!
Tot op de dag van vandaag is de Zomer – net als de andere 3 seizoenen – populair onder het grote publiek. Vivaldi’s weergave van het zomerseizoen is dan ook op zijn minst uniek te noemen. Er zijn weinig stukken die zo goed de emotie van dit jaargetijde weten over te brengen. Bovendien gaf Vivaldi met zijn sonnetten en instructies handvatten mee voor de musici van nu om het stuk een vaste plek in de klassieke muziekgeschiedenis te geven.
Wil je alle Vier Seizoenen zelf beleven? Luister naar onze playlist!