Dit artikel wordt je aangeboden door Classicnl
Ze kreeg niet veel erkenning, pianobouwster Nannette Streicher. Toch was ze een van de beste pianofabrikanten van Europa. Haar fabriek in Wenen produceerde jaarlijks zo’n 50 tot 60 piano’s. Én ze was nauw bevriend met Beethoven.
Schimmige hulp
In The New York Times verscheen begin november een artikel over de vooruitstrevende pianobouwster Nannette Streicher-Stein. Ze kreeg weinig erkenning maar was een van de beste pianobouwers in Europa met een eigen bedrijf. Haar man Andreas Streicher, pianist en leraar, deed voor haar de verkoop, de boekhouding en handelde de zakelijke correspondentie af. Nannette was dik bevriend met Ludwig van Beethoven, zo kwam ze ook in contact met zijn studenten. Die vonden het ondenkbaar dat een 18e-eeuwse vrouw een piano zou kunnen bouwen en beschouwden Andreas als de fabrikant en Nannette als zijn schimmige hulpje.
Mechanisch wonderkind
Geboren in Augsburg, Duitsland, in 1769, was Nannette het zesde kind van Johann Andreas Stein, een gerenommeerde fabrikant en een van de grootste pianofortebouwers uit de geschiedenis. Hij ontwierp vele innovatieve mechanismen voor muziekinstrumenten. .
Op haar achtste speelde Nannette voor Mozart, die kritiek had op haar houding en haar grimassen, maar toegaf dat er een genie in haar school. Twee jaar later had ze veel van de bouwtechnieken van haar vader onder de knie en kreeg daarmee de reputatie van mechanisch wonderkind.
De ‘Geschwister Stein
Na de dood van haar vader in 1792 vervoerde Nannette, toen 23 en pas getrouwd, de piano’s per vlot en richtte ze haar eigen bedrijf op in Wenen. Ze werkte samen met haar 16-jarige broer Matthäus, en veranderde de naam van het bedrijf van J.A. Stein naar ‘Geschwister’ (broers en zussen) Stein. De ontwikkelingen in de ontwerpen voor piano volgende elkaar snel op in die tijd. Met concerten die zich van de aristocratische salons verplaatsten naar grotere zalen, stonden fabrikanten onder druk om zwaardere, meer resonerende instrumenten te produceren.
Te goed voor Beethoven
Beethoven, die Nannette jaren daarvoor in Augsburg had ontmoet, vroeg of hij een van haar piano’s mocht lenen voor een concert in Pressburg (nu Bratislava). In een brief aan Nannettes man Andreas schreef Beethoven gekscherend dat de piano ‘te goed’ voor hem was, omdat hij liever vrij wilde zijn in het scheppen van zijn eigen klank. In een vervolgbrief klaagde hij dat de piano nog steeds de minst ontwikkelde van alle instrumenten was en teveel klonk als een harp.
De elegante Stein piano, met zijn lichte touch en zilverachtige toon, was nou niet bij uitstek geschikt voor Beethovens wilde en krachtige stijl. Andreas, duidelijk uithalend naar de componist, schreef een essay waarin hij een naamloze pianist beschreef als een op wraak beluste, brutale moordenaar op het toetsenbord. “Al bij de eerste akkoorden wordt er met zoveel geweld gespeeld dat je je afvraagt of de speler doof is”, schreef Andreas met een helaas vooruitziende blik. Beethoven had net gemerkt dat zijn gehoor achteruitging, maar had dat niemand verteld. Hoewel hij later een luider instrument nodig had om zijn doofheid te compenseren, was hij op dat moment vooral bezig met het vinden van een piano die zijn dynamische uitersten kon behappen.
Streicher geboren Stein
Na een geschil besloten broer en zus het bedrijf te ontbinden en ieder afzonderlijk verder te gaan. Matthäus wierp zich op als de rechtmatige erfgenaam van de naam Stein. Nannette vestigde zich als Streicher geboren Stein. Ze kreeg stevige concurrentie van lokale bouwers, zoals Anton Walter, maar ook van Franse en Engelse fabrikanten. Beethoven had in 1803 een Franse Erard gekocht, maar hij bleef de Streichers onder druk zetten om gelijke tred te houden met zijn steeds ambitieuzere composities. Nannette bouwde het ontwerp van haar vader om tot een van de grootste, luidste en stevigste piano’s in Wenen.
Eigen concertzaal
In 1812 bouwden de Streichers een concertzaal met 300 zitplaatsen naast hun showroom. De zaal werd versierd met bustes van bekende pianisten, waaronder een tijdens zijn leven gemaakt masker van Beethoven. De daar gehouden concerten werden graag bezocht door aartshertog Rudolf, Beethoven en Andreas’ pianostudenten en werd het centrum van het muzikale leven van Wenen.
In 1817 was Nannette bereid om Beethovens chaotische huishouden te leiden tijdens een van de vele crisissen die zijn leven markeerden. Zijn gehoor werd slechter en hij zat in een creatief dal. In die periode schreef Beethoven meer dan 60 brieven aan Nannette, waarin hij haar opdroeg zijn was te verzorgen, zijn sokken te stoppen, boodschappen te doen en zijn schoenen te poetsen.
Beladen relaties met vrouwen
Beethovens relaties met vrouwen waren beladen. Was hij niet verliefd op mooie aristocrates, die nooit zouden trouwen met een gewone man, dan was hij wel verwikkeld in relaties met getrouwde vrouwen. Nannette, met haar hoekige gezicht en havikachtige ogen, was niet mooi of hooggeboren. Maar ze was vriendelijk en gul; hij noemde haar zijn ‘barmhartige Samaritaan’. Beethovens relatie met haar was misschien wel zijn meest succesvolle met een vrouw. De pianist en de pianobouwer kenden elkaar in die tijd al meer dan twee decennia; zij hadden een band en waren verenigd in hun toewijding aan de piano.
Grootse werken
Omdat Nannette de dagelijkse beslommeringen regelde in Beethovens huishouden, kon hij zijn meest ambitieuze pianosonate schrijven: Hammerklavier. Het was langer en moeilijker dan een van zijn andere pianowerken, eindigend met een wilde fuga. Het was het begin van enkele van zijn grootste werken: de Missa Solemnis, de Diabelli Variaties en de Negende Symfonie. Hoewel hij inmiddels een Engelse Broadwood piano gebruikte, vertrouwde hij Nannette in een brief toe dat de Streicher na 1809 altijd zijn favoriet was geweest.
Nannette stierf in 1833, vijf jaar na Beethoven. Ze werd 64. De firma Streicher bleef bloeien onder haar zoon, Johann Baptiste, en later haar kleinzoon, Emil, die piano’s voor Brahms bouwde. Toen Emil met pensioen ging, in 1896, sloot het bedrijf.
Ben je nieuwsgierig geworden naar het leven van Nannette Streicher? Duik dan eens in de publicatie van Martine de Boer: Nannette Streicher née Stein “Een vrouw om op te bouwen”.
Bron: The New York Times, Patricia Morrisroe.