Wat zijn de overeenkomsten tussen Mozart, Beethoven, Tchaikovsky en Bach? Los van hun overduidelijke muzikale gaves, hebben zij met elkaar gemeen dat ze allemaal van het mannelijke geslacht zijn. Waar zijn de badass vrouwelijke componisten gebleven? Componeren bleek de afgelopen eeuwen vooral een privilege voor mannen. Toch zijn er genoeg vrouwen in de muziekgeschiedenis die zeker de moeite waard zijn om naar te luisteren. Desondanks hadden vrouwen vaak geen andere keuze dan hun composities onder een mannelijke pseudoniem te publiceren of werden hun creaties zelfs aan iemand anders toegeschreven. In deze reeks gaan we op zoek naar vrouwelijke componist-coryfeeën. Vandaag een ode aan drie grootse Duitse componistes.
Hildegard van Bingen (1098-1179)
Deze benedictijner abdis (hoofd van een abdij) stichtte een nonnenklooster in Bingen, vlakbij Frankfurt. Ze was taalkundige, filosofe en wetenschapper. Maar ze was ook mysticus; de teksten waarin ze haar visoenen beschrijft verwierven veel bekendheid. Van Bingens liederen zijn één-, twee- of meerstemmig en brengen je in een bovenaardse sfeer. Fun fact: de oudste bekende beschrijving van het vrouwelijk orgasme komt van haar… Het NRC stelt: “Dat haar muziek nog overeind staat, komt door de oorspronkelijke schoonheid van de pakkende melodieën.” Luister maar eens naar ‘O Rubor Sanguinis’, één van haar negenenzestig stukken.
Clara Schumann (1818-1896)
Clara wordt ook wel een “child prodigy” genoemd. Al op elfjarige leeftijd debuteerde ze in Leipzig’s Gewandhaus, toen nog als Clara Wieck. Haar vader was pianoleraar en zorgde ervoor dat zij een aantal uur per dag besteedde aan het oefenen van harmonieën en contrapunt: het verband tussen twee of meer (onafhankelijke) stemmen. Clara componeerde van jongs af aan haar eigen pianomuziek, waaronder Variations on a theme by bellini en Piano concerto in A minor, dat ze schreef op haar zestiende.
Ze speelde in Wenen, Praag en Berlijn, met Thalberg, Liszt en Henselt. Toen ze Wenen in 1838 verliet, was ze inmiddels onderdeel geworden van het illustere “Gezelschap van Muziekvrienden” als “Kammervirtuosin of the Imperial Household”, een titel die ze kreeg van de keizer en keizerin van Wenen.
Toen Clara in 1840 trouwde met Robert Schumann werd vaak beweerd dat haar muziek eigenlijk van zijn hand afkomstig was. Zo ook Liebesfrühling, waar negen stukken van Robert en drie van Clara op staan.
Het koppel kreeg maar liefst 7 kinderen . Clara had dus haar handen vol met de zorg voor haar gezin en voor haar man Robert, die dit als volgt omschreef: Clara has composed a series of small pieces, which show a musical and tender ingenuity such as she has never attained before. But to have children, and a husband who is always living in the realm of imagination, does not go together with composing.”
Fanny Mendelssohn (1805-1847)
Componiste Fanny heeft lange tijd in de schaduw van haar broer Felix geleefd. Een aantal van haar 460 muziekstukken is zelfs gepubliceerd onder de naam van Felix. Ze leerde pianospelen van haar moeder, die zelf les had gehad van een protegee van Bach. Later studeerde Fanny samen met Felix aan de Sing-Akademie Zu Berlin, waar het schoolhoofd Zelter naar Goethe stuurde: “She plays like a man”, vreemd genoeg het grootste compliment dat je als vrouwelijke componist destijds kon krijgen. Deze weerstand ondervond ze ook bij haar vader. Hij vertelde haar dat muziek vast Felix’ beroep zou worden, waar het voor haar slechts een ‘leuke accessoire’ zou zijn. Ondanks steun van haar broer, schreef ook hij dat hij niet wilde dat ze haar werken onder eigen naam zou publiceren… Het zou haar teveel afleiden van haar belangrijkste (ed: huishoudelijke) taken.
Eén van haar bekendste stukken, werd geanimeerd door haar man Wilhelm: Das Jahr. Ze noemde het werk zelf een ‘soort tweede dagboek’, omdat de melodieën haar deden denken aan de excursies die ze maakte.
Een aantal keer kwam aan het licht dat niet Felix, maar Fanny de componist achter een stuk was. Zo wilde koningin Victoria dat Felix het lied Italien zou spelen, toen hij op bezoek was in Buckingham Palace. Hij kon niet anders dan bekennen dat niet hij, maar Fanny het lievelingsstuk van de koningin gecomponeerd had. Ook een eeuw later, in 1970, werd haar Easter Sonata toegewezen aan Felix. In 2010 ontdekten lezers van haar dagboek echter dat het Fanny’s muziek was, waarna het op International Women’s Day in 2017 aan haar werd toegeschreven. #preach